دکتر مصطفی عادلی‌زاده‌

مدیر گروه رشته مهندسی HSE و ایمنی موسسه آموزش عالی انرژِی

adeli_mostafa@yahoo.com

بشر برای انجام یک کار خاص ممکن است با گزینه‌های مختلفی مواجه باشد که از بین آن‌ها باید بهترین گزینه را انتخاب نماید. تصمیم‌گیری فراگردی است که از طریق آن راه حل مسئله معینی انتخاب می گردد.در این تحقیق مزایا و معایب دو روش ANP  و APH  در پروژه میدان نفتی آزادگان مورد بررسی قرار گرفته است و به این نتیجه دست یافته شد که در ارزیابی ريسك آن چه مهم است تمركز بر ريسك‌هاي بحراني است، چرا كه اثر بسياري از ريسك‌ها بر روي اهداف پروژه ناچيز بوده و در واقع عامل اصلي تأخير در اجراي پروژه و در نتيجه افزايش هزينه پروژه ريسك‌هاي بحراني است که در این پروژه اصلی‌ترین ریسک که با استفاده از پرسشنامه و نرم افزار Arena بدست آمد محدودیت تامین کالا و خدمات است.

 واژه‌هاي كليدي

اارزیابی ریسک‌، روش APN.

1- مقدمه

تاریخچه تصمیم گیری به جنگ جهانی دوم میرسد که همزمان با جنگ جهانی دوم و لزوم اتخاذ تصمیمات مهم در ارتش انگلستان، تصمیم گیری در ارتش آغاز شد. اگرچه پیشگامی انگلستان در تاریخ ثبت گردید ولی سررشته این تکنیک در آمریکا رشد یافت و اولین فرمول ریاضی در سال 1947 توسط ریاضی دان آمریکایی ارائه شد. در تصمیم گیری انتخاب یک راهکار از بین راهکارهای موجود یا اولویت بندی راهکارها مطرح است .

2- انواع تصمیم گیری

تصمیم گیری ساده : روش دلفی

تصمیم گیری پیچیده (MCDM): منظور از این تصمیم‌گیری در واقع همان تصمیم‌گیری چند معیاره می باشد. تصمیم‌گیری چند معیاره خود به نوبه خود به دو. دسته : تصمیم‌گیری‌های چند هدفه (تصمیم گیری چند هدفه به منظور طراحی بکار گرفته می شود) و تصمیم گیری های چند شاخصه (تصمیم گیری چند شاخصه به منظور انتخاب گزینه برتر صورت می‌گیرد) تقسیم میگردد .

تقسیم گیری چند شاخصه نیز به دو دسته : مدل های جبرانی مانند AHP , ANPو مدل‌های غیر جبرانی مانند لکسیکو گراف طبقه بندی میشود که موضوع مورد بخث ما در این مقاله مقایسه دو روش  AHPو  ANPمی باشد.

همانطور که میدانیم ریسک عبارت است از ترکیبی از احتمال و پیامد یک رخداد (حادثه یا رویداد) خطرناک مشخص، ریسک گویند. ریسک همواره شامل دو عنصر می باشند (1) احتمال وقوع یک خطر (2) پیامد ناشی از یک رخداد خطرناک

شدت پیامد * احتمال وقوع = ریسک

و مدیریت ریسک هم به معنای كليه ي فرآيندهاي مرتبط با شناسايي، تحليل و پاسخ گويي به هرگونه عدم اطمينان كه شامل حداكثرسازي نتايج رخدادهاي مطلوب و به حداقل رساندن نتايج وقايع نامطلوب است و شامل شناسايي، تحليل كيفي و كمي، برنامه ريزي واكنش، كنترل و نظارت ريسك در طول چرخه حيات پروژه تشريح مي شود. كليه ي فرآيندهاي مرتبط با شناسايي، تحليل و پاسخ گويي به هرگونه عدم اطمينان كه شامل حداكثرسازي نتايج رخدادهاي مطلوب و به حداقل رساندن نتايج وقايع نامطلوب است و شامل شناسايي، تحليل كيفي و كمي، برنامه ريزي واكنش، كنترل و نظارت ريسك در طول چرخه حيات پروژه تشريح مي شود.

فرآیند تحلیل شبکه توسط دانشمند عراقی به نام پروفسورتوماس ال ساعتی  استاد دانشگاه پیتزبورگ در سال‌  1971 ارایه شد .هدف از این کار نظام مند کردن فرآیند تصمیم گیری با توجه به یک سناریو متاثر از عوامل چندگانه مستقل از هم است .

تفاوت دو روش ANP و AHP در این است که ANP نظریه جدیدی است که AHP را برای پرداختن به مسائل دارای وابستگی و بازخورد در یک مدل توسعه داده و به این منظور از رهیافت ابر ماتریس استفاده می کند. از جمله مزایای  ANP میتوان به این موارد اشاره نمود :

یک ساختار غیر خطی است ، هر مسله تصمیم گیری را بدون نگرانی از اینکه چه چیزی نخست و چه چیزی در پی آن می‌آید ، ارایه کند ، با وابستگی عناصر در یک مجموعه ای مختلف در ارتباط است ، نه فقط عناصر،بلکه گروهها و خوشه ها مرتب میکند ، روشی کلی تر APH  است .

از جمله معایب این روش میتوان به این موارد اشاره کرد :

طراحي شبكه بسيار پيچيده تر از طراحي درAHPاست، چراكه روابط داخلي و بعضاً دو طرفه ميان معيارها و گزينه ها بايد به دقت شناسايي و لحاظ شود.

طراحي شبكه بستگي فراواني به تجربه و شناخت طراح از مسأله دارد و آگاهي كامل از جوانب گوناگون موضوع، نقش ارزنده اي درآن ايفا مي نمايد.

مشكل اساسي كه در اين مدل وجوددارد قسمت انجام مقايسات زوجي مي باشد ، اين مشكل كه در روشAHPنيز وجود دارد از آن جهت است كه يك تصميم گيرنده همواره با حالت هاي دقيق نظر دهي مواجه نبوده و در بسياري از تصميم گيري هاي دنياي واقعي ، تصميم گيرندگان نمي توانند با قطعيت در مورد مقايسات زوجي تصميم گيري نمايند .

3- مراحل مدل APN

برای این روش 6 مرحله در نظر گرفته شده است که شامل :

گام اول : پايه ريزي مدل و ساختار مسئله

گام دوم : ماتريس مقايسات زوجي و برآورد وزن نسبي

گام سوم : تشكيل سوپرماتريس اوليه

گام چهارم : تشكيل سوپرماتريس وزني

گام پنجم: محاسبه بردار وزني عمومي

گام ششم : محاسبه وزن نهايي معيارها

4-روش کار

پروژه توسعه ميدان نفتي آزادگان در استان خوزستان و در فاصله يكصدكيلومتري از شهر اهواز و درمجاورت مرز عراق قرار دارد. جامعه ي آماري اين پژوهش شامل كارشناسان و مديران مياني و ارشد پروژه توسعه ميدان نفتي آزادگان در شركت مهندسي وتوسعه شركت نفت است كه تعداد آ ن ها به 100 نفر ميرسد. در بخش تحليل كيفي ريسك براي تعيين تابع توزيع احتمال “احتمال × مقدار تأثير” براي هر ريسك و رتبه بندي آن ها، از اطلاعات حدود 30 نفر از خبرگان در پروژه مذكور استفاده شده است.

مرحله بعد شناسایی ریسکها در این پروژه می باشد .

مرحله سوم شناسایی ریسکهای بحرانی است .

پس از محاسبه دو عامل احتمال و درجه تأثير كل مي توان از طريق ماتريس احتمال * تاثیر درجه بحراني بودن يك ريسك را مشخص كرد که از این طریق 5 ریسک بحرانی شناسایی شدند.

1- محدودیت تامین کالا و خدمات

2- بیمه کالا و خدمات

3- تحریم سیاسی و اقتصادی

4- برداشت نفت از میدان توسط کشورهای همسایه

5- عدم جذب سرمایه گذاران خارجی

بعد از تعیین ریسکهای بحرانی باید به دنبال تعیین راهبردهای پاسخ  برای مهمترین ریسکها بود که در اینجا چهار اصل اجتناب ، انتقال ، پذیرش و تعدیل را داریم .میتوان از این مدل برای تصمیم گیری استفاده نمود .

جدول مقایسات زوجی

جدول سوپرماتريس غيروزني مربوط به مدل پيشنهادي

جدول سوپرماتريس وزني مربوط به مدل پيشنهادي

جدول سوپرماتريس حدي مربوط به مدل پيشنهادي

5- نتيجه گيري و پیشنهادات

در ارزیابی ريسك آن چه مهم است تمركز بر ريسك هاي بحراني است،چرا كه اثر بسياري از ريسك ها بر روي اهداف پروژه ناچيز بوده و در واقع عامل اصلي تأخير در اجراي پروژه و در نتيجه افزايش هزينه پروژه ريسك هاي بحراني است که در این پروژه اصلی ترین ریسک که با استفاده از پرسشنامه و نرم افزار Arena بدست آمد محدودیت تامین کالا و خدمات است. اما از طرف ديگر زماني مديريت ريسك يك پروژه اثربخش است كه راهبرد پاسخ به ريسك هاي بحراني نيز اثربخش باشد، بنابراين انتخاب يك راه حل و استراتژي پاسخ به ريسك مناسب، الزامي است که بر این اساس استراتژی های پرداخت نقدي، اعتبارات اسنادي، خريد از چين يا كشورهاي اروپايي تعیین شدند.با استفاده از روش ANP بر اساس معیارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، پنج معيار تصميم گيري “استطاعت اجرا ، قابليت انجام،قابليت دستيابي،اثربخشي پاسخ و تخصيص دادن وپذیرفتن ارزیابی و اولویت بندی شدند و در نهایت با در نظر گرفتن مجموعه معیارها و وزن دهی و رتبه بندی گزینه ها،”پرداخت نقدي” بهترین گزینه انتخاب شد.

مراجع

• اصغرپور، محمد جواد.(1387). تصميم‌گيري‌هاي چند معياره (چاپ ششم). انتشارات دانشگاه تهران.
• اصولي سيد حسين ( 1384 ). راهنماي پيكرهي دانش مديريت پروژه، تهران، انتشارات مركز تحقيقات و توسعه مديريت پروژه شركت ملي صنايع پتروشيمي.
• آيت فواد ( 1385 ). ارزيابي مديريت ريسك در پروژه تأمين تجهيزات 475 ايستگاه پايان نامه CNG با رويكرد استاندارد PMBOK (كارشناسي ارشد )، دانشگاه ، شهيدبهشتي، دانشكده مديريت.
• جبل عاملي محمد سعيد، رضائي فر آيت، چایی بخش لنگرودي علي ( 1386) رتبه بندي ريسك پروژه با استفاده از فرآيند تصميم گيري چند شاخصه، نشريه دانشكده . فني دانشگاه تهران، جلد 41 ، شماره 863:7
• ساعتی، توماس آل، تصمیم سازي براي مدیران، ترجمه علی اصغر توفیق، انتشارات سازمان مدیریت صنعتی، چاپ اول، 1378
• زبردست،اسفندیار،کاربرد فرایند تحلیل شبکه ای ANP در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، استان تهران 1388
• محمدی لرد، محمود.(1388) . فرآیندهای تحلیل شبکه ای و سلسله مراتبی . انتشارات البرز فر دانش.

• Bolles, Dennis (2004). A Guide to the Project Management Body of Knowledge,

3rd ed., an American National Standard ANSI/PMI.

Currie Y. L. A knowledge-based risk assessment framework for evaluating web-enabled application outsourcing projects. International Journal of Project